Het verhaal van Regeneratieve landbouw – door Michiel Lenstra

Tijdens de Insights & Inspiration sessie, De impact van regeneratieve landbouw, deelde Michiel Lenstra zijn persoonlijke verhaal over Regeneratieve landbouw. Op verzoek van aanwezigen, maar ook om zijn passie te delen, plaatsen we hierbij zijn verhaal.

Het verhaal van regeneratieve landbouw en van landbouw in het algemeen is in veel opzichten ons verhaal, het verhaal van de mens op aarde. Het begint ongeveer 12,000 jaar geleden. Rond die tijd maakten de eerste mensen de keuze om niet langer te jagen en te verzamelen om aan hun eten te komen, maar kozen zij een vaste plek om voedsel te verbouwen. Zij werden gevolgd door anderen, totdat het merendeel van de mensen een vaste plek had. Dorpen en steden volgden en zo nog een reeks van sociale ontwikkelingen, van eigendom tot machtsverhoudingen en ook oorlog. Later hebben we deze omwenteling de landbouwrevolutie genoemd, of ook wel de Neolithische revolutie. We kunnen niet overschatten hoe fundamenteel deze revolutie is geweest, niet in de minste plek voor onze relatie tot de natuur. We gingen van eten op basis wat de natuur ons gaf, naar de natuur naar onze hand zetten om het eten te produceren dat wij nodig hadden.

Fast foward, als gevolg van een latere revolutie, de industriële revolutie, werd de landbouw minder belangrijk in onze levens en in ons economisch systeem. Maar de impact van de landbouw werd er niet kleiner op, eerder groter. Met name in de afgelopen 100 jaar is de landbouw veranderd in iets dat voor onze voorouders totaal onherkenbaar zou zijn. Een goed voorbeeld is het gemengde boerenbedrijf wat tot in de eerste decennia van de 20^e eeuw gemeengoed was. Dit type boerderij had verschillende gewassen, groente, fruit en wat kippen en varkens er tussendoor, zoals ook in de millennia daarvoor.

De aard van de landbouw veranderde fundamenteel na de tweede wereldoorlog. De nadruk kwam te liggen op voedselzekerheid en het opschalen van de voedselproductie. De chemiebedrijven die tijdens de oorlog de ingrediënten voor munitie fabriceerden moesten een nieuwe afzetmarkt vinden. Dat werd kunstmest. Daarna volgden de innovaties, zoals steeds sterkere ploegen, hybride zaden en chemische verdelgingsmiddelen, en daarmee ook de schaalvergroting, zich in rap tempo op.

Hoewel we er als mensheid, met al ons vernuft, ruimschoots in geslaagd zijn om de voedselproductie stevig op te schroeven heeft dit hoge kosten met zich meegebracht. De optelsom van deze ontwikkelingen is een enorme negatieve impact. Ik noem een aantal effecten die inmiddels algemeen bekend zijn maar tot een jaar of 10 geleden totaal onder de radar verbleven.

• De eerste negatieve impact zit bij de boeren zelf. Ondanks alle schaalvergroting worstelen boeren om een boterham te verdienen. In de EU verdient het merendeel van de boeren minder dan minimumloon. En ze voelen een sterke afhankelijkheid van grote multinationals, van banken tot de leveranciers van zaden en chemicaliën.
• Het leven in de bodem en daarboven is in rap tempo afgenomen. Dit zowel in termen van biodiversiteit als in aantallen bloemen, planten en beestjes. Ik durf te stellen dat de biodiversiteit in een willekeurige stadswijk groter is dan op de gemiddelde akker.
• Ook het leven onder water is de dupe van het huidige landbouwsysteem. Grondwater en waterwegen zijn sterk vervuild en bedreigen het leven aldaar. In de grote rivieren en de uitmondingen daarvan ontstaan zogenaamde ‘dead zones’. Ook de oceanen verzuren als gevolg van te veel stikstof wat weer grote gevolgen heeft voor schelpdieren en het koraal.

Het moge duidelijk zijn dat het huidige landbouwsysteem niet gezond is.

Dat is het macro-plaatje. Ik wil nu graag een uitstapje maken en helemaal inzoomen. Ik wil stilstaan bij iets dat voor mij een ‘aha moment’ was, waar ik compleet kippenvel van kreeg. Dat gebeurde toen ik een aantal jaar geleden las over de indrukwekkende symbiose die plaatsvindt tussen planten en het bodemleven. Die is uitermate complex maar, zoals het in de natuur meestal gaat, juist ook weer heel simpel en intuïtief. De plant zet via fotosynthese zonlicht, water en nutriënten om in verschillende koolstofhoudende substanties. Een deel hiervan wordt via de wortels in kleine druppeltjes uitgescheiden. In het Engels heten dit ‘exudates’. Die druppeltjes zijn voor verschillende micro-organismen een voedingsbron en in ruil brengen zij naar de wortel verschillende nutriënten die zij uit de bodem hebben kunnen opnemen. Ze werken samen. Sterker nog, afhankelijk van de behoefte van de plant kan die verschillende samenstellingen van ‘exudates’ uitscheiden en zo sturen welke microben en daarmee hoeveel en welke nutriënten zij aantrekt! Hoe ingenieus?! Het toepassen van kunstmest doorbreekt dit proces omdat de plant het bodemleven niet meer nodig heeft. Moet je nagaan, al die jaren dat we kunstmest hebben toegepast, al die Euro’s en Dollars, om een proces te vervangen dat de natuur gratis levert…

Waarom is dit voor mij zo fundamenteel? Omdat dit de kern raakt van wat er mis is met het landbouwsysteem. We zijn in een bepaalde mindset gekomen. We geloven dat de natuur maakbaar is, dat als we maar de juiste zaden, meststoffen, onkruid- en ongediertebestrijders toepassen, we ervoor kunnen zorgen dat we het eten krijgen dat we willen, op een voorspelbare manier ongeacht de onvoorspelbaarheid van de natuur. Terwijl de natuur juist zo krachtig en mooi en wijs en overvloedig is. De plant en haar wortels weten wat ze nodig hebben, en het bodemleven ook. Die hebben geen voeding nodig van buitenaf. Ze zoeken elkaar op in eindeloos wisselende contacten en helpen elkaar om te floreren.

Dat is ook het uitgangspunt van de regeneratieve landbouw.

Waar het in de kern op neer komt is dat een regeneratieve boer streeft naar een gezonde bodem en maximale biodiversiteit. Wat hier overigens heel belangrijk is om ons te beseffen is dat de regeneratieve boer niet nieuw is. Inheemse volken over de hele wereld boeren al eeuwenlang op regeneratieve wijze omdat zij in hun diepste wezen begrijpen dat zij afhankelijk zijn van de natuur en daarmee moeten samenwerken. Waar we het hier over hebben is een herontdekking van dit oude systeem, en de toepassing daarvan in de moderne tijd.

Het is trouwens ook belangrijk om te benadrukken dat de beste samenstelling van de verschillende regeneratieve landbouwpraktijken sterk afhangt van de lokale situatie. Nog belangrijker: het gaat uiteindelijk niet om deze praktijken, maar om een shift in mindset door ons allen en specifiek ook de boer. Niet meer tegen de natuur in boeren, maar met de natuur. De beste manier om dat de doen wordt daarna vanzelf duidelijk.

Als we vervolgens kijken naar de mogelijke voordelen van regeneratieve landbouw, dan is dat bijna te veel om op te noemen. Dat betekent uiteraard niet dat deze voordelen zich altijd en overal voordoen, maar de potentie is er.

Het belangrijkste voordeel in mijn optiek is dat regeneratieve landbouw een systemische oplossing is. Wat bedoeld ik daarmee? Ik bedoel daarmee dat het op heel veel verschillende vlakken tegelijk werkt. Een gezonde bodem absorbeert meer koolstof en draagt bij aan het mitigeren van klimaatverandering. Tegelijkertijd kan een gezonde bodem meer water vasthouden, wat weer bijdraagt aan klimaatadaptatie doordat die gezonde bodem langere tijden van droogte kan overbruggen, en bij veel regenval meer water kan vasthouden waardoor je minder snel overstromingen krijgt.

Nog een potentieel effect, waar nog veel onderzoek naar gedaan moet worden, is dat een gezondere bodem, met meer bodemleven, kan bijdragen aan gezondere voeding doordat het gewas meer nutriënten op kan nemen en de micro-organismen in de bodem positief doorwerken in je maag- en darmflora.

Dit klinkt allemaal bijna te mooi om waar te zijn. Ik wil regeneratieve landbouw hier absoluut niet presenteren als utopie of oplossing voor alles. Er zijn nog genoeg onzekerheden over de werking van regeneratieve landbouw. We weten bijvoorbeeld nog niet goed en structureel hoe de opbrengst per hectare zich verhoudt tot de opbrengst in de gangbare landbouw. Ik heb sterk uiteenlopende studies gelezen met uitslagen naar beide kanten. Daarnaast brengt de transitie de boer veel onzekerheid, vooral financieel, maar ook mentaal omdat deze boeren tegen weerstand oplopen van gangbare boeren om haar of hem heen. Kortom, er is meer bewustzijn en onderzoek nodig op het onderwerp regeneratieve landbouw.

Ik hoop dat ik met dit verhaal mijn passie en inspiratie heb kunnen delen. Dat dit bijdraagt aan het bewustzijn dat de natuur wijs en overvloedig is en op een symbiotische manier werkt die wij totaal hebben verloren in de moderne landbouw, en dat landbouw en de bodem een fundamentele sleutel zijn voor veel van de problemen waar we in deze tijd mee te maken hebben.

Wil je verder in gesprek over dit onderwerp, de spelers die actief zijn in dit veld en de investeringsmogelijkheden, neem dan contact op via michiel@wire-group.org.

Michiel Lenstra

2022